Czy badania DNA to wiarygodna metoda weryfikacji ojcostwa?

Czy badania DNA to wiarygodna metoda weryfikacji ojcostwa?

Ustalanie ojcostwa jest procedurą, która często budzi duże emocje, a jednocześnie ma wielkie znaczenie ze względu na związane z tym faktem prawa i obowiązki wszystkich zaangażowanych stron, a w wielu przypadkach także ich wzajemne stosunki.

Od faktu potwierdzenia ojcostwa niejednokrotnie zależy zarówno kształtowanie się więzi między rodzicem a dzieckiem, jak i możliwości związane z dalszymi krokami prawnymi, mającymi zapewnić środki na utrzymanie przez złożenie pozwu w sprawie alimentacyjnej. Wśród najczęściej stosowanych metod weryfikacji ojcostwa szczególne znaczenie ma badanie DNA, które może być wykonane na polecenie sądu albo przeprowadzone przez strony na własną rękę, co jednak może wiązać się z pewnymi ograniczeniami, jeśli chodzi o wartość dowodową uzyskanego wyniku. Przyjrzyjmy się bliżej temu, dlaczego z punktu widzenia prawa ustalenie ojcostwa jest tak istotne, zobaczmy, jak można je potwierdzić lub zaprzeczyć oraz sprawdźmy, jaka jest ranga dowodowa badania DNA i jego wiarygodność.

Co wiąże się ze stwierdzeniem albo wykluczeniem ojcostwa?

Stwierdzenie lub wykluczenie ojcostwa ma znaczenie niezależnie od charakteru relacji łączących matkę z osobą, która może być ojcem dziecka. W przypadku małżeństwa rozwianie wątpliwości do tego, kto jest ojcem dziecka, może być elementem, który przesądzi o jego dalszym trwaniu lub złożeniu pozwu o separację czy też rozwód. Jeśli partnerzy pozostają w stałym nieformalnym związku, wynik testu na ojcostwo niejednokrotnie decyduje o rozstaniu lub przeciwnie – zawarciu małżeństwa, ale jednocześnie ma znaczenie dla postępowania alimentacyjnego oraz uzyskania praw rodzicielskich. Fakt formalnego potwierdzenia ojcostwa ma znaczenie także, jeżeli chodzi o prawo spadkowe.

Formalne potwierdzenie ojcostwa oznacza, że między ojcem a dzieckiem na podstawie zasad zawartych w prawie rodzinnym powstaje wzajemny obowiązek alimentacyjny. Rodzic będzie więc zobowiązany do łożenia na utrzymanie dziecka aż do momentu, gdy nie uzyska ono zdolności do samodzielnego utrzymania się, czy to przez podjęcie pracy zarobkowej, czy korzystanie z posiadanego majątku. Obowiązek alimentacyjny wobec dziecka będzie zwykle trwał przez czas, gdy dziecko jest niepełnoletnie, a często również przez pewien czas po jej uzyskaniu. Co ważne, obowiązek alimentacyjny będzie dotyczył także sytuacji, w której to ojciec znajdzie się w sytuacji, w której nie będzie w stanie samodzielnie się utrzymać. W przypadku popadnięcia w niedostatek, co oznacza brak możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb materialnych – opłacania czynszu, zakupu żywności, lekarstw i opału, dziecko po osiągnięciu pełnoletniości i zdobyciu możliwości zarobkowania będzie musiało wspierać materialnie swego rodzica.

Uznanie ojcostwa to jednak nie tylko zobowiązania finansowe związane z utrzymywaniem dziecka, ale także posiadanie władzy rodzicielskiej, która daje prawo i obowiązek współdecydowania o jego wychowaniu i przyszłości. Osoba posiadająca pełnię praw rodzicielskich powinna sprawować nad dzieckiem pieczę, dbać o zabezpieczanie jego interesu, a także podejmować działania wspierające jego edukację, kształtowanie cech charakteru oraz rozwój intelektualny, fizyczny i moralny. Ojciec jest również zobowiązany do aktywnego brania udziału w decydowaniu o sprawach bieżących dotyczących dziecka – od kwestii wyboru szkoły po formy spędzania czasu wolnego.

Warto pamiętać, że uznanie ojcostwa oznacza również, że dziecko i ojciec zyskują prawo do dziedziczenia posiadanego przez siebie majątku w wypadku śmierci jednego z nich. Dotyczy to zarówno tzw. dziedziczenia kodeksowego, czyli według zasad przewidzianych w prawie rodzinnym na wypadek, gdyby osoba zmarła nie pozostawiła testamentu, jak i dziedziczenia testamentowego. W tym przypadku, gdy zmarły sporządzi testament, to nawet jeśli dziecko zostanie w nim pominięte, będzie mogło ubiegać się o zachowek, czyli część wartości masy spadkowej, jaka przypadłaby mu na mocy dziedziczenia kodeksowego. Ojciec może uzyskać zachowek w sytuacji, gdy w chwili śmierci dziecka nie miało ono własnych zstępnych (dzieci, wnuków) ani małżonka.

W jaki sposób można potwierdzić lub zaprzeczyć ojcostwo?

Ojcostwo może być uznane z mocy prawa, na skutek oświadczenia ojca, a także w wyniku przeprowadzonego postępowania sądowego. Uznanie ojcostwa z mocy prawa ma miejsce wówczas, gdy dziecko urodziło się podczas trwania małżeństwa albo w ciągu 300 dni od jego zakończenia, o ile matka dziecka nie zawarła w tym czasie nowego związku małżeńskiego, ponieważ w takiej sytuacji za ojca zostanie uznany jej ówczesny aktualny mąż. Jeżeli zakończenie małżeństwa nastąpi wskutek orzeczenia rozwodu, to czas 300 dni biegnie od momentu uprawomocnienia się wyroku, a zatem dziecko urodzone wcześniej będzie traktowane jak urodzone podczas trwania małżeństwa. 

Poza ojcostwem domniemanym istnieje możliwość uznania dziecka przez ojca po złożeniu odpowiedniego oświadczenia. Taka ewentualność jest wykorzystywana wówczas, gdy rodzice dziecka nie pozostają ze sobą w związku małżeńskim. Co ważne, matka dziecka nie może być żoną innego mężczyzny zarówno w momencie narodzin, jak i w ciągu 300 dni przed jego przyjściem na świat – w przeciwnym razie dla uznania za ojca konieczne będzie złożenie pozwu o ustalenie ojcostwa. Uznanie dziecka dokonuje się przez zwrócenie się do kierownika Urzędu Stanu Cywilnego albo do sądu rodzinnego ze zgodnymi oświadczeniami matki oraz ojca dziecka. 

Kolejną możliwością jest ustalenie ojcostwa na drodze sądowej. W takim przypadku z pozwem może wystąpić ojciec, matka lub samo dziecko, a w treści pozwu powinny być podane okoliczności uprawdopodabniające ojcostwo lub je wykluczające. Warto pamiętać, że w ramach spraw tego typu można wnosić zarówno o uznanie, jak i zaprzeczenie ojcostwa. Będzie to możliwe zarówno w przypadku ojcostwa stwierdzonego na mocy domniemania, jak i złożenia oświadczenia przed kierownikiem USC, jednak w takim przypadku strona pozywająca wnosi o bezskuteczność uznania ojcostwa

O ile uznanie przez sąd za ojca powoduje powstanie wzajemnych praw i obowiązków między ojcem i dzieckiem, o tyle zaprzeczenie ojcostwa przerywa wszystkie więzi, w tym znosi obowiązek alimentacyjny, możliwość dziedziczenia oraz powoduje ustanie władzy rodzicielskiej.

Badanie DNA i jego ranga dowodowa

Ustalenie lub zaprzeczenie ojcostwa ma na celu stwierdzenie, czy dana osoba jest rodzicem biologicznym dziecka, czy też nie. W tym celu sąd musi zbadać przedstawiony przez strony materiał dowodowy. Ze względu na charakter sprawy dopuszczalne są wprawdzie zeznania świadków, w tym oświadczenia stron, jednak decydujące znaczenie mają tzw. dowody przyrodnicze, czyli badanie zgodności materiału genetycznego pobranego od matki, dziecka oraz osoby, której ojcostwo ma być dowiedzione lub podważone.

Badania DNA polegające na porównaniu określonych grup genów w pobranych od stron postępowania próbkach oferują bardzo wysokie prawdopodobieństwo ustalenia zgodności lub niezgodności sprawdzanych markerów genetycznych, które przekracza 99,99%. Badanie może być wykonywane w różny sposób, w zależności od rodzaju sprawy. W przypadku typowych okoliczności najczęściej do uzyskania wyniku stosuje się pobranie wymazu. Jeśli w grę wchodzi podejrzenie kazirodztwa, konieczne będzie badanie przeprowadzone na podstawie próbek krwi.

Ponieważ skuteczność potwierdzania ojcostwa za pomocą badania DNA ma bardzo silne i rzetelnie udokumentowane podstawy naukowe jego wyniki są uznawane za niepodważalne. Warto jednak pamiętać, że w prawie rodzinnym nie została określona procedura ani sposób wykonania badania. Decyzję co do szczegółów podejmuje sąd zlecający badanie, jednak strony mogą odmówić poddania się takiemu badaniu. Jeśli osoby, których dotyczy procedura, nie stawią się w wyznaczonej przez skład orzekający placówce, uznaje się, że odmówiły one poddania się badaniom. 

Poza badaniem zleconym przez sędziego istnieje również możliwość wykonania testu DNA na własną rękę. Trzeba jednak mieć na uwadze fakt, że sąd dysponuje swobodą w ocenie materiału dowodowego i uzyskane wyniki mogą być uznane za dowód lub nie w zależności od decyzji składu orzekającego. W takim przypadku najczęściej sprawdzana jest procedura, według której pobierano próbkę materiału genetycznego, możliwe ryzyko pomylenia próbek i wyników oraz renoma placówki wykonującej test. Zwykle jednak test wykonywany na własną rękę przez strony postępowania, o ile zostanie dopuszczony, jest traktowany jako jeden z wielu elementów branych przez sąd pod uwagę. Zdarza się jednak, że sam wynik testu skłania strony do uznania otrzymanego rezultatu.

Posted on